Το φεστιβάλ εστιάζει στην πορεία του ελληνικού ντοκιμαντέρ, ενός κινηματογραφικού είδους που αναμετράται με την πραγματικότητα, την καταγράφει, τη σχολιάζει και την αναδιαμορφώνει, με τον πιο ευφάνταστο και άμεσο τρόπο. Στο Καστελλόριζο, αυτόν τον τόπο-σύμβολο της ιστορικής μνήμης και της πολιτισμικής συνάντησης, η τέχνη της αφήγησης συνεχίζει ακούραστα το ταξίδι της. Το Beyond Borders επιμένει – σε έναν κόσμο που μοιάζει να συρρικνώνεται – να διευρύνει ορίζοντες. Μέσα από τις ταινίες του, αναζητά την πιο απλή και συνάμα πιο απαιτητική αποστολή: την ανακάλυψη της ανθρωπιάς, όπου κι αν αυτή κατοικεί και απ’ όπου και αν προέρχεται.
Στρατηγικός Εταίρος του Beyond Borders είναι η ΔΕΗ, η κορυφαία εταιρεία ενέργειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη που στηρίζει ενεργά τις τέχνες και τον πολιτισμό. Ως αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της χώρας, η ΔΕΗ ενισχύει τον διάλογο με τον πολιτισμό και την τέχνη, υποστηρίζοντας όλους και όσα μας οδηγούν στο μέλλον, ένα μέλλον καλύτερο για όλους, όπου τον πρώτο λόγο έχει ο πολιτισμός.
Η οπτική ταυτότητα του φεστιβάλ, σχεδιασμένη από το δημιουργικό γραφείο Polkadot Design, αντλεί έμπνευση από την υφαντική τέχνη – μια τέχνη που συμβολίζει τη μνήμη, την αφήγηση και τη συνέχεια. Όπως οι γυναίκες-υφάντρες του 1905, πρωταγωνίστριες της πρώτης κινηματογραφικής καταγραφής που σημειώθηκε στα Βαλκάνια, ύφαιναν το παρόν τους μέσα από την τέχνη, έτσι και οι σύγχρονοι ντοκιμαντερίστες υφαίνουν με εικόνες και ήχο ένα πολύπτυχο της δικής μας πραγματικότητας. Το ελληνικό ντοκιμαντέρ γίνεται έτσι ένας κινηματογραφικός αργαλειός, όπου το παρελθόν και το παρόν δένουν σφιχτά, δημιουργώντας έναν αφηγηματικό καμβά που εκτείνεται στο μέλλον.
Όπως δηλώνει η Ειρήνη Σαρίογλου, καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ: «Το Beyond Borders γιορτάζει φέτος δέκα χρόνια γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν, την παράδοση με την καινοτομία, την τοπικότητα με την οικουμενικότητα. Τιμά την Ελλάδα, έναν τόπο όπου η Ιστορία και ο Πολιτισμός συνυφαίνονται αδιάκοπα, όπως οι κλωστές σε έναν αρχέγονο αργαλειό. Τιμά επίσης την αλήθεια, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία λόγου και έκφρασης, δίνοντας χώρο, σε δεκάδες ταινίες και τους δημιουργούς τους, να ακουστούν και να ταρακουνήσουν τις βεβαιότητές μας».
Το Φεστιβάλ έλαβε φέτος αριθμό-ρεκόρ 907 ταινιών από 92 χώρες (600 ταινίες μεσαίου και μεγάλου μήκους και 307 μικρού μήκους). Από τις 42 ταινίες που προκρίθηκαν να διαγωνιστούν στο φεστιβάλ, οι 35 προβάλλονται σε ελληνική, διεθνή και παγκόσμια πρεμιέρα, ενώ πολλές από αυτές έχουν ταξιδέψει στα μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου όπως οι Κάννες, το Βερολίνο, η Βενετία, το Λοκάρνο, το Κάρλοβι Βάρι, το Άμστερνταμ (IDFA), η Κοπεγχάγη (CPX DOX), κ.ά Φορέας διοργάνωσης είναι το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ) σε συνεργασία με την Ecrans des Mondes (Παρίσι), ενώ πολύτιμη είναι η συνδρομή φορέων παγκόσμιου βεληνεκούς (ZDF, ARTE, BBC, RAI TV, Movies that Matter, IDF Prague, PHOENIX, FIPRESCI, Ecrans des Mondes κ.ά.).
Το Beyond Borders θα φιλοξενήσει και φέτος 3 διαφορετικές σκηνές προβολών: Το Κυρίως Διαγωνιστικό Τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει 18 ταινίες τεκμηρίωσης μεσαίου και μεγάλου μήκους (ανάμεσά τους 4 ελληνικές παραγωγές) και το μicro Διαγωνιστικό Τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει 24 ταινίες τεκμηρίωσης μικρού μήκους (ανάμεσα τους 3 ελληνικές παραγωγές), ενώ ως τρίτη σκηνή προβολών – εκτός διαγωνιστικού προγράμματος – θα υπάρχει η σκηνή του Πανοράματος, στην οποία θα φιλοξενούνται καθημερινά κινηματογραφικά αφιερώματα και ταινίες με δυνατό αποτύπωμα. Κεντρικός άξονας του φετινού Πανοράματος είναι το αφιέρωμα στο ελληνικό ντοκιμαντέρ, με την προβολή οκτώ επιλεγμένων έργων: ταινιών και τηλεοπτικών επεισοδίων ντοκιμαντέρ από καταξιωμένους δημιουργούς, αλλά και από νέες, πολλά υποσχόμενες φωνές του χώρου. Ένα πολυφωνικό μωσαϊκό της ελληνικής παραγωγής ταινιών τεκμηρίωσης, που αποτυπώνει την εξέλιξη, την τόλμη και τη δημιουργική ανανέωση του είδους.
Στα δύο διαγωνιστικά τμήματα απονέμονται συνολικά 10 βραβεία:
Το Χρυσό (Grand Prix) Στεφάνι της Μεγίστης (7.500 ευρώ) και τo Αργυρό και Χάλκινο Στεφάνι της Μεγίστης (3.000 και 2.000 ευρώ αντίστοιχα) με τη χορηγία της ΕΡΤ, για την καλύτερη ταινία που πραγματεύεται ιστορικά γεγονότα και προσωπικότητες, τρέχοντα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με οποιαδήποτε μορφή και τρόπο. Το Βραβείο ΕΚΚΟΜΕΔ, χορηγία του ΕΚΚΟΜΕΔ – Creative Greece για το καλύτερο ντοκιμαντέρ Έλληνα σκηνοθέτη. Το Βραβείο “Οδυσσέας”, με την πρωτοβουλία και υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας για το καλύτερο ντοκιμαντέρ Έλληνα σκηνοθέτη της διασποράς. Το Βραβείο #ThisisEU (χορηγία της ΕΡΤ) της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα για το ντοκιμαντέρ που προωθεί καλύτερα τις σύγχρονες ευρωπαϊκές αξίες και το Βραβείο FIPRESCI (χορηγία της ΕΡΤ) για την καλύτερη ταινία που επιλέγεται από τη Διεθνή Ομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου. Ο Χρυσός, Αργυρός και Χάλκινος Φοίνικας (1.250, 1.000 και 750 ευρώ αντίστοιχα) με την υποστήριξη του ZDF/Phoenix TV για την καλύτερη μικρού μήκους ταινία τεκμηρίωσης από πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη. Οι διακριθείσες ταινίες του μicro θα προβάλλονται στo Phoenix – ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά τηλεοπτικά δίκτυα ντοκιμαντέρ.
Το Στεφάνι Μεγίστης,που απονέμεται κάθε χρόνο στις καλύτερες ταινίες του Κυρίως Διαγωνιστικού Τμήματος του Beyond Borders Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου, αποτελεί πιστή και χειροποίητη ρέπλικα πουβρέθηκε σε αρχαίο τάφο (θήκη) το 1913 και χρονολογείται στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.
Την Κριτική Επιτροπή του Κυρίως Διαγωνιστικού Τμήματος του φετινού Φεστιβάλ συγκροτούν καταξιωμένοι επαγγελματίες από το χώρο του κινηματογράφου και των οπτικοακουστικών τεχνών. Πρόεδρος της Επιτροπής είναι ο Τάσος Μπουλμέτης, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και παραγωγός, με πολυετή παρουσία και αναγνώριση στην ελληνική και διεθνή κινηματογραφική σκηνή. Την επιτροπή συμπληρώνουν η Claudia Bucher, commissioning editor στο ARTE G.E.I.E και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της EBU Documentary Experts Group· η Ευγενία Γιαννούρη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Κινηματογράφου και Οπτικοακουστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Sorbonne Nouvelle· ο Jobst Knigge, σκηνοθέτης με διεθνές έργο· καθώς και η Μαρία Λούκα, δημιουργός ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος και δημοσιογράφος, η οποία διατελεί Πρόεδρος του ελληνικού παραρτήματος του οργανισμού Women in Film & Television (WIFT GR).
Στην Τελετή Έναρξης του φεστιβάλ θα προβληθεί το βραβευμένο ντοκιμαντέρ Johatsu – Αυτοί που έγιναν καπνός των Andreas Hartmann και Arata Mori (Γερμανία, Ιαπωνία 2024) για τους ανθρώπους στην Ιαπωνία που εξαφανίζονται από προσώπου γης χωρίς να αφήνουν ίχνος με τη βοήθεια των επονομαζόμενων εταιρειών «νυχτερινής μεταφοράς», οι οποίες διευκολύνουν τους ανθρώπους να χαθούν από την παρούσα ζωή τους. Γνωστοί ως «Johatsu» ή «αυτοί που γίνονται καπνός», αυτοί οι άνθρωποι αφήνουν τα πάντα πίσω τους προκειμένου να ξεκινήσουν μια νέα ζωή κάπου αλλού.
Η βραδιά θα ολοκληρωθεί με τη μουσική ανθολογία Από τη Μνήμη στο Παρόν, με τον Τάσο Γιαννούση, τη Χρυσή Παπαγιαννούλη και τον Νίκο Πλιό να παρουσιάζουν αξέχαστες δημιουργίες των σπουδαιότερων Ελλήνων συνθετών: Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι, Μάνου Λοΐζου, Σταύρου Κουγιουμτζή, Βασίλη Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη κ.ά.
Στο πλαίσιο της εξωστρέφειας και των συνεργειών με διεθνείς φορείς πολιτισμού και έρευνας, η 10η έκδοση του Φεστιβάλ θα φιλοξενήσει εκπροσώπους από ένα τιμώμενο ΜΜΕ, ένα τιμώμενο ακαδημαϊκό ίδρυμα και ένα τιμώμενο κινηματογραφικό φεστιβάλ: Τιμώμενη Χώρα είναι η Ελλάδα, Τιμώμενο ΜΜΕ θα είναι φέτος η εφημερίδα Καθημερινή, που μεταξύ άλλων θα προβάλλει στην ιστοσελίδα της επιλεγμένες ελληνικές ταινίες που διαγωνίζονται στο φεστιβάλ, καθώς και ο ιταλικός ραδιοτηλεοπτικός σταθμός RAΙ. Τιμώμενο φεστιβάλ θα είναι το GrecDoc Φεστιβάλ ελληνικού ντοκιμαντέρ στο Παρίσι, ενώ Τιμώμενο ακαδημαϊκό ίδρυμα η École Alsacienne (Παρίσι).
Συνεχίζεται για δεύτερη χρονιά η πετυχημένη πρωτοβουλία του Beyond Borders, το Co-Production Forum «Συναντώντας τον επόμενο συμπαραγωγό σας στο Καστελλόριζο»: Δεκαπέντε Ομότιμοι Κινηματογραφιστές – δημιουργοί, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί και εκτελεστικοί παραγωγοί – θα παρουσιάσουν τα έργα τους, θα μοιραστούν τις εμπειρίες τους από ολοκληρωμένες ταινίες και θα υποστηρίξουν με την τεχνογνωσία τους μέσω δια ζώσης και διαδικτυακών συναντήσεων τουλάχιστον ένα σχέδιο ντοκιμαντέρ στην κατεύθυνση της συμπαραγωγής. Ο θεσμός έχει ήδη αποδώσει καρπούς ενώ, δεδομένης της εστίασης του φεστιβάλ στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τη Μικρά Ασία, μέχρι το Ιράν, ενθαρρύνονται τα έργα που αφορούν αυτή την υπο-εκπροσωπούμενη περιοχή.
Όπως κάθε χρόνο, θα πραγματοποιηθούν Masterclasses με διακεκριμένους δημιουργούς από το χώρο του ντοκιμαντέρ: Η Claudia Bucher, επικεφαλής του Τομέα Thema στο ARTE, θα παρουσιάσει τη δομή του φορέα ως έναν σημαντικό οδηγό για δημιουργούς που επιθυμούν να κατανοήσουν πώς το έργο τους μπορεί να ενταχθεί στο κανάλι, ενώ η Silvia De Felice από τη Rai Documentari θα πλοηγήσει τους συμμετέχοντες στο πώς να προσεγγίσουν τη RAI και να βρουν μία θέση για τα ντοκιμαντέρ τους στο ιταλικό δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό πεδίο. Masterclass θα δώσει και ο Άγγελος Κοβότσος, Πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, που θα παρουσιάσει το προφίλ της Ένωσης Ελληνικού Ντοκιμαντέρ,καθώς και οGilles Perrin, καθηγητής λογοτεχνίας και κινηματογράφου στηνÉcoleAlsacienne, ο οποίος θα μοιραστεί την εμπειρία και το όραμά του για τη διδασκαλία του κινηματογράφου σε μαθητές λυκείου.
Επίσης στο πλαίσιο της ενότητας Πανόραμα, το φεστιβάλ παρουσιάζει το Σάββατο 30 Αυγούστου μια ειδική συνάντηση με τίτλο Το Μέλλον του Ντοκιμαντέρ, αφιερωμένη στο διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο της δημιουργίας ντοκιμαντέρ. Θα προβληθεί η πολυβραβευμένη ταινία του Jobst Knigge, Ending wars and making peace και μετά την προβολή ο σκηνοθέτης θα αναλύσει τη δημιουργική διαδικασία της ταινίας και τις επιρροές του, τις καλλιτεχνικές επιλογές που έκανε και τις καινοτόμες τεχνικές που υιοθέτησε, ώστε να διευρύνει τα όρια του είδους. Ο σκηνοθέτης θα πλαισιωθεί από ένα πάνελ σκηνοθετών, ακαδημαϊκών, παραγωγών και decision-makers, που θα προσφέρουν τη δική τους ματιά πάνω στις παρούσες και μελλοντικές κατευθύνσεις του ντοκιμαντέρ. Από την καλλιτεχνική εξέλιξη έως τα οικοσυστήματα παραγωγής και την ανταπόκριση του κοινού, το πάνελ αυτό θα ανοίξει έναν ζωντανό διάλογο για τις τάσεις, τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που διαμορφώνουν το ντοκιμαντέρ του αύριο. Για πρώτη φορά φέτος, το Φεστιβάλ παρουσιάζει τη νέα του πρωτοβουλία, Beyond Borders Podcast Series.
Παράλληλες Πολιτιστικές Δράσεις του Φεστιβάλ
Εκτός από τις κινηματογραφικές προβολές και εργαστήρια, το Φεστιβάλ κάθε χρόνο διοργανώνει παράλληλες πολιτιστικές δράσεις, αναδεικνύοντας το πλέον ακριτικό μέρος της χώρας μας σε ένα σημείο παγκόσμιας πολιτιστικής συνάντησης ανθρώπων κάθε ηλικίας.
Την εβδομάδα προβολών και μεταξύ των διαλειμμάτων, το πρόγραμμα θα διανθίζεται από μουσικά ιντερλούδια με το Athens String Quartet με μέλη της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, τους βιολονίστες Απόλλωνα Γραμματικόπουλο και Παναγιώτη Τζιώτη, την βιολίστα Αγγέλα Γιαννάκη και τον βιολοντσελίστα Ισίδωρο Σιδέρη.
Ταυτόχρονα, κατά την εβδομάδα διεξαγωγής του Φεστιβάλ θα προβληθούν ντοκιμαντέρ από παιδιά για παιδιά από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων. Το Καλλιτεχνικό Βιβλιοδετείο θα οργανώσει εκπαιδευτικά εργαστήρια βιβλιοδεσίας για παιδιά με τίτλο «Είμαστε για δέσιμο». Ο Σκακιστικός Όμιλος Ρόδου “Ιππότης” θα κάνει μαθήματα σκακιού για παιδιά κάθε ηλικίας, καθώς και επιδείξεις παιχνιδιού, ενώ παράλληλα, μικροί και μεγάλοι θα έχουν την ευκαιρία να αγωνιστούν και να αλληλεπιδράσουν με δύο AI SenseRobot σκακιού. Ο Neil Adrian Blakemore που κατάγεται από την Αγγλία και ζει στην Ελλάδα, θα παρουσιάσει δύο παραστάσεις ακροβατικών για μικρούς και μεγάλους.
Η συναυλία «Νυχτερινές Εξομολογήσεις» φέρνει κοντά δύο διακεκριμένους Έλληνες σολίστ, τον μαέστρο και πιανίστα Μίλτο Λογιάδη και τον συνθέτη και δεξιοτέχνη του ακορντεόν Χρήστο Ζερμπίνο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει έργα από το δίσκο «Εαρινή Ισημερία» (παραδοσιακά) και το δίσκο «Από τα πλήκτρα στην καρδιά», αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι.
Παράλληλα με τις προβολές, θα παρουσιαστεί έκθεση γλυπτικής του εικαστικού Αλέξανδρου Ζυγούρη, ενώ καθημερινά οι Παύλος Μεθενίτης, δημοσιογράφος και συγγραφέας και Matteo Compagnolo, ακαδημαϊκός, θα προτείνουν επιλεγμένα βιβλία με ιστορικό, λογοτεχνικό και κινηματογραφικό περιεχόμενο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η νέα επιμελημένη έκδοση του ΙΔΙΣΜΕ του έργου της Αθηνάς Ταρσούλη, Καστελλόριζο, 75 χρόνια μετά από την πρώτη του κυκλοφορία – μια πολύτιμη καταγραφή της προφορικής παράδοσης, της ιστορίας και της ταυτότητας του νησιού. Παρουσιάζεται επίσης το βιβλίο της Lady Marina Marks Sakalis, The Uses of Oppression: The Ottoman Empire through its Greek Newspapers, 1830–1862, μια διδακτορική διατριβή που εκπονήθηκε στο Πανεπιστημίου Harvard (εκδόσεις Harvard University Press), που φωτίζει την κοινωνική και πολιτική ζωή των Οθωμανών Ελλήνων μέσα από τον αναδυόμενο Τύπο της εποχής των μεταρρυθμίσεων Tanzimat.
Στην Τελετή Λήξης του Φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί η ελληνική πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ Astéroïde Hunters των Guillaume Lenel & Thomas Marlier (Γαλλία, 2024). Πλανητολόγοι, αστροφυσικοί, γεωχημικοί και πλήθος άλλων επιστημόνων απ’ όλον τον κόσμο συνθέτουν σήμερα ένα παγκόσμιο δίκτυο χιλιάδων «φρουρών» που εντοπίζουν, παρακολουθούν και μελετούν αδιάκοπα τους αστεροειδείς—σώματα που διασχίζουν το ηλιακό μας σύστημα και ενδέχεται να απειλήσουν τη Γη στο μέλλον.
Το Φεστιβάλ θα ολοκληρωθεί με μια μοναδική συναυλία του Κώστα Τριανταφυλλίδη, ο οποίος στη σκηνή της Πλατείας Ηρώου, θα ερμηνεύσει τραγούδια που έχουν γράψει τη δική τους ιστορία, αλλά και δικές του αγαπημένες επιτυχίες, όπως το «Όνειρο Απατηλό» και την «Ιστορία».
