Ο Μπομπ Ντύλαν υπήρξε πάντα κάτι σαν εκκρεμές. Πότε προφήτης, πότε ποιητής, πότε stand-up comedian με ακορντεόν. Ένας άνθρωπος που πέρασε τη μισή του ζωή φεύγοντας από ετικέτες που του κολλούσαν οι άλλοι, και την άλλη μισή κατασκευάζοντας καινούριες για να τις μισήσει αργότερα. Για περισσότερο από έξι δεκαετίες, ο Μπομπ Ντίλαν παραμένει ένα αίνιγμα σε συνεχή κίνηση. Ένας τραγουδοποιός που έγινε λογοτέχνης, ένας ποιητής του δρόμου που απέσπασε Νόμπελ, ένας αεικίνητος περιηγητής της αμερικανικής ψυχής που δεν έμεινε ποτέ στο ίδιο ύφος για περισσότερο από μια ανάσα. Τα τραγούδια του, γεμάτα σύμβολα, σκιές, εσωτερική ηλεκτρισμένη ειρωνεία και ποιητικές ανατροπές, προσφέρονται για διάβασμα αργό, γραμμή προς γραμμή.
Αλλά τι συμβαίνει όταν ο αναγνώστης δεν είναι άνθρωπος; Τώρα ήρθε η σειρά της τεχνητής νοημοσύνης να τον “διαβάσει”. Σαν να βάζεις έναν αλγόριθμο να αναλύσει το χασμωδικό βήξιμο του Τζιμ Μόρισον ή να εξηγήσει γιατί η Nico τραγουδούσε λες και προσευχόταν στην Παναγία του αέρινου αποσυντονισμού.
Τι βρίσκει μια μηχανή όταν τη βάλεις να παρακολουθήσει κάθε λέξη που έγραψε ο Ντύλαν από το 1962 έως το 2012; Ένας ερευνητής επέλεξε να το μάθει. Και τα ευρήματα μοιάζουν σαν να άνοιξε ξαφνικά μια νέα πύλη στο εργαστήριο του Ντίλαν ή καλύτερα στο λαβύρινθο του μυαλού του.
Η νέα εποχή της “μακρινής ανάγνωσης”
Ο ερευνητής Πράσχατ Γκράγκ πέρασε ολόκληρη τη δισκογραφία του Ντύλαν μέσα από ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, ζητώντας του να εντοπίσει μοτίβα, επαναλήψεις, μεταφορές, συναισθηματικά φορτία. Κάθε ιδέα ή εικόνα ο άνεμος, η απάντηση, ο κλέφτης, ο τζόκερ μετατράπηκε σε κόμβο. Και κάθε σύνδεση ανάμεσα σε δύο λέξεις έγινε μια “γραμμή” που οδηγεί από έννοια σε έννοια, από συναίσθημα σε συναίσθημα, από εποχή σε εποχή. Κάπως έτσι, δημιουργήθηκε ένας τεράστιος εννοιολογικός χάρτης: 6.000 κόμβοι, 9.000 συνδέσεις. Ένα σύμπαν από ιδέες που χορεύουν, επαναλαμβάνονται, μεταμορφώνονται. Ένα δίκτυο που έδειξε με μαθηματική ακρίβεια αυτό που οι φανατικοί του Ντύλαν πάντα υποψιάζονταν. Ο άνθρωπος δεν έγραφε απλώς τραγούδια. Έκτιζε κόσμους. Ένα σύμπαν που δεν μπορείς να “κατεβάσεις” ούτε αν έχεις 10GB RAM ελεύθερα.
Ο Ντύλαν και η σταθερή άνοδος της μεταφοράς
Το AI επιβεβαιώνει με μαθηματική ψυχρότητα το αίσθημα που έχουμε όλοι όταν ακούμε τον Ντύλαν μετά τα 40 του. Η πραγματικότητα τον κουράζει. Οι μεταφορές όχι. Καθώς περνούν οι δεκαετίες, ο Ντύλαν γίνεται όλο και πιο μεταφορικός. Στα ’60s, η μισή του γλώσσα είναι μεταφορική. Στα ’80s έχει γίνει κατά τα δύο τρίτα. Στο τέλος, κοντεύει να γίνει ολόκληρη. Ο άνθρωπος δεν περιγράφει. Ο άνθρωπος μεταμορφώνει. Με άλλα λόγια, όσο μεγαλώνει, τόσο περισσότερο αφήνει την πραγματικότητα να διαλύεται σε εικόνες, σύμβολα, σκοτεινά ποιητικά ξεσπάσματα. Οι μεταφορές του, σύμφωνα με το μοντέλο, είναι συχνά συναισθηματικά πιο σκοτεινές. Στις κυριολεξίες του υπάρχει φως, στις μεταφορές του, ομίχλη.
Έξι δεκαετίες, έξι διαφορετικοί Ντύλαν που φαίνονται στο δίκτυο
1960s – Ο Προφήτης που όλοι παρεξήγησαν
Πολιτική καταγγελία και υπερρεαλιστική μυθολογία. Οι “Masters of War” συνομιλούν με τον “Tambourine Man”. Η διαμαρτυρία συνδέεται με το όνειρο. Ο Ντύλαν βλέπει τον κόσμο και τον καταγράφει σαν ανταποκριτής της Αποκάλυψης. Ο κόσμος φλέγεται κι εκείνος γράφει ποιήματα για το αεράκι. Ξεκίνησε ως σωτήρας. Έφυγε ως ύποπτος.
1970s – Ο Άνθρωπος που προτιμούσε να πονάει από το να μιλάει
Το κέντρο πλέον είναι το “εσύ”. Έρωτας, απώλεια, οικογένεια, προσωπική καταβύθιση. Το δίκτυο του Blood on the Tracks πάλλεται από πόνο. Οι πολιτικές λέξεις εξαφανίζονται. Ο Ντίλαν κοιτάει μέσα του και δεν του αρέσει τίποτα απ’ όσα βρίσκει.
1980s – Ο Ιεροκήρυκας
Θρησκεία παντού. Ιησούς, σωτηρία, αμαρτία, αποκαλύψεις αλλά και πολιτική, σε ένα αδιαχώριστο μείγμα.
Το δίκτυο γίνεται ένα πυκνό σταυρόλεξο βιβλικών και γεωπολιτικών εικόνων. Ειλικρινά, αυτή η δεκαετία μοιάζει με ρεμπέτικο που το παίζει ο Prince μετά από πέντε καφέδες.
1990s – Ο Περιπατητής στο Άπειρο
Ο Ντύλαν ξαναγίνεται ταξιδευτής. Κι όμως, κάτι έχει αλλάξει. Ο δρόμος πλέον οδηγεί προς τα μέσα, όχι προς τα έξω. Κάτι σαν beat ποιητής σε road trip με existential crisis στη θέση του συνοδηγού. Κλειστοφοβία με ορίζοντα.
2000–2012 – Ο Αμερικάνικος Μύθος με Μούσι
Το ύφος γίνεται πιο καθαρό, πιο στιβαρό, αλλά και πιο συναισθηματικά πολυσύνθετο. Έρως, απώλεια, μνήμη, ιστορικές αφηγήσεις. Λίγο Μεγάλος Αφηγητής, λίγο χρονικογράφος της δικής του κούρασης.
Τι αποκαλύπτει τελικά το AI;
Το AI κατέληξε σε ένα εντυπωσιακό συμπέρασμα. Ο Ντίλαν παραμένει ασταθής, απρόβλεπτος, ένας άνθρωπος της έκπληξης. Στα ’80s ο δείκτης “ελεγχόμενης τρέλας” πιάνει ταβάνι. Μετά σταθεροποιείται.
Όχι επειδή κουράστηκε, αλλά επειδή τέλειωσε τα πράγματα που μπορούσε να αποδομήσει. Και τώρα που μια μηχανή “έμαθε” τον Ντύλαν, καταλαβαίνεις κάτι βασικό. Ο Dylan δεν είναι 60 χρόνια μουσικής. Είναι 60 χρόνια απόπειρας να ξεφύγει απ’ όσους προσπάθησαν να τον εξηγήσουν. Ούτε η κριτική. Ούτε οι οπαδοί.
Ούτε η Σουηδική Ακαδημία. Ούτε, πλέον, η τεχνητή νοημοσύνη.
Γιατί κάθε φορά που νομίζεις ότι τον έπιασες, σου ξεγλιστράει από την πίσω πόρτα. Γιατί ο ίδιος άνθρωπος που έγραψε “Blowin’ in the Wind” έβαλε ηλεκτρική κιθάρα στο Newport απλώς για να σπάσει πλάκα. Γιατί έκρυψε τον εαυτό του σε 6.000 λέξεις-κόμβους, για να δείξει πως δεν αναλύεται.
Ας μην το ξεχνάμε: Ο Dylan παραμένει αυτό που πάντα ήταν. A complete unknown. Ακόμα και για την Τεχνητλη Νοημοσύνη
