Σε μια εποχή όπου όλα υπόσχονται διαφάνεια, από την τεχνολογία έως την πολιτική, το έργο του Φραντς Κάφκα επιστρέφει με έναν διαφορετικό τρόπο. Όχι για να μας προσφέρει ακόμα μια σκοτεινή αλληγορία, αλλά για να μας δείξει πως ίσως η αδιαφάνεια να είναι η πιο συνεπής μορφή αλήθειας.
Αυτό αποκαλύπτει, με εκπληκτική καθαρότητα, το σύντομο αλλά πυκνό διήγημά του «Έρευνες ενός σκύλου», όπου ο αφηγητής είναι ένας σκύλος που προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο του. Η προσπάθεια αυτή, γεμάτη επιμονή αλλά και παρεξήγηση, λειτουργεί σαν μικροσκόπιο στραμμένο προς την ίδια μας την ανθρώπινη εμπειρία. Ο σκύλος του Κάφκα περιγράφει τον κόσμο του με τη σοβαρότητα κάποιου που πιστεύει ότι μπορεί να ανακαλύψει μια γενική θεωρία ύπαρξης. Παρατηρεί, καταγράφει, διατυπώνει υποθέσεις. Όμως, όσο περισσότερο εμβαθύνει, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από την αλήθεια. Δεν βλέπει τον άνθρωπο. Δεν υποψιάζεται καν την ύπαρξη του. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να εξηγήσει τον ήχο του ανέμου αγνοώντας την ύπαρξη της ατμόσφαιρας. Αυτή η ειρωνεία δεν είναι μια λογοτεχνική φιγούρα, είναι υπαρξιακή διάγνωση. Και μοιάζει ανησυχητικά με τον τρόπο με τον οποίο και εμείς ερμηνεύουμε τον δικό μας κόσμο.
Ο σκύλος του Κάφκα βλέπει έναν κόσμο που δεν μπορεί να καταλάβει. Κι όμως, μέσα σε αυτή τη σύγχυση, υπάρχει κάτι σχεδόν απαλό, μια συνείδηση που παλεύει, όχι για να κατακτήσει, αλλά για να νιώσει.
Έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Κάφκα, ο σκύλος του συνεχίζει να μιλάει με έναν τρόπο που αγγίζει τη σημερινή πραγματικότητα. Ζούμε σε περιβάλλοντα που διαμορφώνονται από αλγοριθμικές λογικές, από συστήματα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή χωρίς να εμφανίζονται στο προσκήνιο.
Κι εμείς, όπως ο σκύλος της ιστορίας, προσπαθούμε να κατανοήσουμε «τους κανόνες», συχνά αγνοώντας την πραγματική πηγή τους. Η επίκαιρη αξία του διηγήματος δεν βρίσκεται στην παραβολή αλλά στη μεθοδολογία του. Στην επιμονή ενός νου να ερμηνεύσει τον κόσμο με τα εργαλεία που διαθέτει, γνωρίζοντας ότι αυτά τα εργαλεία είναι ανεπαρκή. Η αναζήτηση, όχι η λύση, είναι η ουσία της αφήγησης.
Το διήγημα διαβάζεται σήμερα αλλιώς. Έχει τον ρυθμό μιας εγκατάστασης σε μουσείο σύγχρονης τέχνης. Ένα δωμάτιο σχεδόν άδειο, όπου μια φωνή μιλάει για πράγματα που δεν βλέπεις. Η αμηχανία, η προσπάθεια του νου να βρει νόημα, η αργή αποκάλυψη ότι δεν υπάρχει λύση, όλα αυτά μοιάζουν περισσότερο με εμπειρία παρά με ανάγνωση. Στον κόσμο του στιλ και των εικόνων, το κείμενο λειτουργεί σαν υπενθύμιση. Υπάρχει ομορφιά στη σύγχυση, μια μορφή χάρης στην αβεβαιότητα, μια λεπτή αισθητική αξία στη στιγμή που το νόημα ξεφεύγει. Ο σκύλος του Κάφκα βλέπει έναν κόσμο που δεν μπορεί να καταλάβει. Κι όμως, μέσα σε αυτή τη σύγχυση, υπάρχει κάτι σχεδόν απαλό, μια συνείδηση που παλεύει, όχι για να κατακτήσει, αλλά για να νιώσει. Το διήγημα δεν είναι απλώς μία ακόμη ιστορία με ζώο. Είναι μια ανατομία της ανθρώπινης συνείδησης, μέσα από μια φωνή που αγνοεί πλήρως την ανθρώπινη διάσταση. Κι αυτός ακριβώς ο μηχανισμός κάνει την ιστορία τόσο ανθεκτική στον χρόνο. Το να κοιτάζουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός πλάσματος που δεν μπορεί να δει εμάς, ίσως είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να δούμε πραγματικά τον εαυτό μας. Και αυτό, για την εποχή μας, ίσως να είναι αρκετό.
Info
Franz Kafka
Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματα
Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματαΆλογα, ποντίκια, σκύλοι, τυφλοπόντικες, πίθηκοι: ζώα εμφανίζονται στα περισσότερα κείμενα του Κάφκα, αναλαμβάνοντας συχνά πρωταγωνιστικούς ρόλους, είτε συνυπάρχοντας –πάντοτε δύσκολα– με τους ανθρώπους είτε ζώντας σε έναν δικό τους, αμιγώς ζωικό κόσμο. Η παρούσα συλλογή συγκεντρώνει τα λιγότερο γνωστά διηγήματα ζώων του Κάφκα, καθώς και επιλεγμένα μικρά πεζά, τα οποία σκιαγραφούν ένα ψυχικό πανόραμα που εκτείνεται από την πλέον βασανιστική υπαρξιακή αγωνία ως την πιο παιγνιώδη διάθεση.
