Το 9ο Φεστιβάλ WIFT GR «50/50 ΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ» επιστρέφει για ακόμη μια χρονιά στο καθιερωμένο κινηματογραφικό του ραντεβού στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, από 27 έως 30 Νοεμβρίου 2025, φέρνοντας σε πρώτο πλάνο τη φωνή, το βλέμμα και τη δημιουργική δύναμη των γυναικών στον κινηματογράφο. Φέτος, το φεστιβάλ παρουσιάζει ένα πλούσιο αφιέρωμα με τίτλο «Sisterhood», φωτίζοντας τη γυναικεία αλληλεγγύη ως κινητήρια δύναμη καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας.
Το Σάββατο στις 29 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του φεστιβάλ πάνελ με θέμα «Πολυφωνία και Αντιπροσώπευση στον Ελληνικό Κινηματογράφο: Μια Συζήτηση για τη Συμπεριληπτικότητα». Σε αυτό θα συμμετέχουν οι Ιφιγένεια Κοκεδήμα (παραγωγός), Ξένια Ντάνια (ηθοποιός), Φίλη Ολσέφσκι (φωτογράφος/σκηνοθέτρια), Ελένη Νζάνγκα (ηθοποιός), Ταμίλλα Κουλίεβα (ηθοποιός) και τη συζήτηση θα συντονίζει η Μαρία Λούκα – Ντοκιμαντερίστρια και Πρόεδρος του WIFT GR.
Ρωτήσαμε τις γυναίκες του φεστιβάλ: «Πόσο ανοιχτός είναι στην πραγματικότητα ο ελληνικός κινηματογράφος στις γυναίκες δημιουργούς; Και πώς αλλάζει αυτή η εμπειρία όταν μια γυναίκα καλλιτέχνις δεν έχει αποκλειστικά ελληνική καταγωγή;» κι αυτές είναι οι απαντήσεις που μας έδωσαν.
Φαίδρα Βόκαλη – Καλλιτεχνική διευθύντρια του 9ου Φεστιβάλ WIFT GR
Μπορείς να γράψεις κάτι, να πλησιάσεις κόσμο να στείλεις προτάσεις τις ίδιες ενέργειες που θα κάνουν και οι υπόλοιποι δημιουργοί. Μετά το θέμα είναι αν θα τους μιλήσει η ιστορία που θέλεις να πεις αν θα τους αγγίξει, αν θα την πιστέψουν. Έχει να κάνει με την ανάγκη του καθενός, με την ιστορία που θέλει κανείς να πει, αυτά που τον απασχολούν, που τον περιτριγυρίζουν. Γιατί δημιουργούμε σύμφωνα με τα βιώματα μας και ξεκάθαρα είναι πολύ διαφορετικά.
Πάντα έβλεπα κάποιο τρέιλερ μιας ταινίας ή πιο μικρή που έβλεπα σειρές, έβλεπα στις κωμωδίες ή στα δράματα, ιστορίες που κυριαρχούν στους λευκούς Έλληνες θεματικές που δεν ταυτιζόμουν ποτέ, πέραν της υπηρέτριας του καθαριστή, του αστείου μετανάστη φίλου, υπαλλήλου που δεν μιλάει καλά ελληνικά, που πουλάει cd, και εννοείται πως υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι, αλλά όπως και στην πραγματικότητα ή και σε εμάς, δεν δίνονται ευκαιρίες σε αυτούς τους ανθρώπους να εξελιχθούν να δείξουν το τι μπορούν να κάνουν, ποιοι μπορούν να γίνουν. Υπάρχουν. Τα ζευγάρια, Τα διαφυλετικά ζευγάρια, οι οικογένειες, ο φοιτητής, η δικηγόρος, η γιατρός, η ψυχολόγος, η ανθρωπολόγος, ο και η φιλόλογος, ο υδραυλικός, η προπονήτρια, ο ή η ηθοποιός, η σκηνοθέτης, η κοινωνική λειτουργός, η κομμώτρια ή ο κομμωτής, η γραφιστικά, ή τόσοι οικονομολόγοι, όλοι αυτοί είναι χαρακτήρες,
Αλλά, δεν υπάρχει η αφρικανική διασπορά στα έργα, αυτό ερμηνεύεται σε εμένα σαν αυτοί και εμείς, δύο διαφορετικοί κόσμοι, δεν συνυπάρχουμε και εξού δεν ενσαρκώνονται αυτοί οι χαρακτήρες. Οπότε όχι δεν είναι προσιτός ούτε ως προς το φύλο ούτε ως προς την φυλή γιατί η τηλεόραση και το σινεμά μιλάνε διαφορετικές γλώσσες.
Φίλη Ολσέφσκι (φωτογράφος/σκηνοθέτρια)
Με τον ελληνικό κινηματογράφο ήρθα σε επαφή αργά και οργανικά: κάναμε ταινίες, ως φυσική προέκταση της εικαστικής μας καταγωγής και παραγωγής, και όχι έχοντας ως εφαλτήριο και τελικό στόχο τον κινηματογράφο καθ’ αυτό. Έτσι, η κινηματογραφική μου ταυτότητα στοιχειοθετείται από μία ακόμα ξένη προέλευση, πέραν αυτής του φύλου και της χώρας. Μέσα στην κινηματογραφική κοινότητα, έχω νιώσει αγάπη, συντροφικότητα, συμπόρευση. Έχω συναντήσει και φόβο, με όσα παράγωγα μπορεί να φέρνει αυτός: κεκτημένες καλλιτεχνικές ταχύτητες, καχυποψία στην ψηλάφηση μη γνώριμων κινηματογραφικών μεθόδων και χειρονομιών, άρνηση στην κατάφαση του να εξερευνήσουμε το απάτητο κι αχαρτογράφητο μονοπάτι.
Αυτό μου έκανε στην αρχή εντύπωση, αφού αντέκρουε την αυτονόητη τάση του κινηματογράφου στη χάραξη της αληθινά ελεύθερης σκέψης, στο αγκάλιασμα της καλλιτεχνικής βιοποικιλότητας, στην ενθάρρυνση του ιλιγγιώδους πειραματισμού, της συμπερίληψης, της ατόφιας δημιουργίας. Ο φόβος μπορεί να κρυφτεί στα πιο απίθανα μέρη. Πολύ συχνά κρύβεται και μεσα μας, όταν η απομάκρυνσή μας από την πεπατημένη διαδρομή αντιμετωπίζεται με ανησυχία, καχυποψία, ή ακόμα και με την απειλή της αποπομπής. Λειτουργεί σαν προειδοποίηση για το απάτητο μονοπάτι που είναι στοιχειωμένο από φαντάσματα, ψιθυριστές αφηγήσεις, κι από την ταυτολογία: το μονοπάτι δεν έχει ξαναπερπατηθεί, καλύτερα ας μην το περπατήσουμε μόνα μας.
Στα επόμενά μου βήματα, ένιωσα συχνά ότι αυτή η δυσοίωνη θέση ίσως είναι η συντριπτική πραγματικότητα: ίσως το σινεμά να μην μας χωράει όλους, ίσως έχει χώρο μόνο για αυτούς που περπατάνε σωστά, αρεστά, συγκαταβατικά, επιθυμητά. Αυτή η μαύρη σκέψη δεν είναι πολύ διαφορετική στην αφετηρία της από τις ερωτήσεις που μας γεννιούνται καθημερινά μέσα στον συνθλιπτικό μηχανισμό του συστήματος που μας περιβάλλει.
Έχοντας κάνει μερικά βήματα στο τοπίο του σινεμά, αισθάνομαι πως ο πιο ρεαλιστικός στόχος πλοήγησής μας σε αυτό είναι αυτός που μας φοβίζει πιο πολύ: ας πάμε από τον απάτητο δρόμο, με τεταμένες αισθήσεις για το επόμενο βήμα, και με συνοδοιπόρους, όχι μόνα (το σινεμά φτιάχνεται από όλα εμάς που, με ανοιχτά μάτια, περπατάμε μαζί).
Ξένια Ντάνια (ηθοποιός)
Για μένα το πρώτο ερώτημα πριν από το φύλο και την καταγωγή είναι το εξής: πόσο ανοιχτός είναι γενικά ο ελληνικός κινηματογράφος στη δημιουργία; Η πραγματικότητα είναι ότι κάθε δημιουργός στην Ελλάδα — άντρας, γυναίκα, με ελληνική καταγωγή και μη — έρχεται αντιμέτωπος με περιορισμένη χρηματοδότηση, γραφειοκρατία και ένα σύστημα που συχνά ζητάει αντοχές αντί για έμπνευση. Το πεδίο είναι δύσκολο για όλους. Μέσα σε αυτό το τοπίο, η θέση των γυναικών δημιουργών έχει αλλάξει ουσιαστικά τα τελευταία χρόνια. Η πόρτα είναι πολύ πιο ανοιχτή απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν. Οι φωνές μας ακούγονται, οι ιστορίες μας αναγνωρίζονται, και οι επιτυχίες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως “εξαιρέσεις”. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι εύκολο. Οι δυσκολίες δεν εξαφανίστηκαν — απλώς μεταμορφώθηκαν.
Σήμερα μια γυναίκα δημιουργός δεν θα απορριφθεί επειδή είναι γυναίκα, αλλά συχνά θα χρειαστεί να αποδείξει λίγο παραπάνω ότι η ματιά της δεν είναι “ειδική περίπτωση”, είναι απλώς κινηματογράφος. Η δημιουργία δεν είναι ουδέτερη πράξη. Κάθε έργο είναι μια διεκδίκηση χώρου στον κόσμο. Και ο χώρος που διεκδικεί μια γυναίκα δημιουργός —πολύ περισσότερο μια γυναίκα διαφορετικής καταγωγής — πάντα μοιάζει «υπερβολικός» για όσους θα προτιμούσαν μια τέχνη που αναπαράγει την καθεστηκυία τάξη και όχι μια τέχνη που την αμφισβητεί. Επομένως, η σημαντικότερη απάντηση είναι αυτή: ο ελληνικός κινηματογράφος ανοίγεται στις γυναίκες δημιουργούς στον βαθμό που εκείνες αρνούνται να προσαρμοστούν σε αυτό που προσμένουν από αυτές.
Όταν δεν ζητούν άδεια να υπάρξουν.
Όταν δεν εξηγούν την πατρότητα της καταγωγής τους.
Όταν δεν απολογούνται που εισέρχονται σε έναν χώρο που υποτίθεται ότι ήταν αντρικός, ελληνικός, οριοθετημένος.
Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η “εκπροσώπηση”, αλλά η αυτονόητη ύπαρξη. Να μπορούμε να δημιουργούμε χωρίς να προηγείται το ερώτημα: «πώς βρέθηκες εδώ;», αλλά το ενδιαφέρον: «τι επέλεξες να πεις;». Δεν είναι ο στόχος να πάψουμε να μιλάμε για το φύλο και την καταγωγή· είναι ο στόχος να πάψουν αυτά να προηγούνται του έργου. Ο κινηματογράφος ωριμάζει όταν παύει να εντυπωσιάζεται από την ταυτότητα του δημιουργού και αρχίζει να κρίνεται από την αλήθεια του έργου. Και αν κάτι έχει αποδείξει η ιστορία της τέχνης, είναι πως οι νέες φωνές —όσο διαφορετικές κι αν θεωρούνται— τελικά δεν απειλούν το σύστημα. Το ανανεώνουν. Όσο οι γυναίκες δημιουργοί συνεχίζουμε να αφηγούμαστε, να επιμένουμε, να διεκδικούμε χώρο όχι με κραυγή αλλά με συνέπεια, τόσο λιγοστεύει η ανάγκη για την ερώτηση.
Μέχρι τη στιγμή που θα πάψει να έχει λόγο ύπαρξης — όχι επειδή “κέρδισε” κάποιος, αλλά επειδή θα έχουμε φτάσει εκεί όπου η ταυτότητα δεν προηγείται της δημιουργίας, αλλά την διαπερνά. Όταν η τέχνη δεν χρειάζεται να αποδείξει την ταυτότητά της για να δικαιολογήσει την ύπαρξή της, θα έχουμε επιτέλους φτάσει στην ωριμότητα που ονειρευόμαστε.
Ιφιγένεια Κοκεδήμα (παραγωγός)
Η ανοιχτή στάση του ελληνικού κινηματογράφου απέναντι στις γυναίκες δημιουργούς συχνά εξετάζεται από δομική άποψη, αλλά η δική μου εμπειρία προέρχεται από μια πιο έμμεση οπτική γωνία. Μετακόμισα μόνιμα στην Αθήνα το 2023, αφήνοντας πίσω μου την αρχιτεκτονική και μια σταθερή ακαδημαϊκή καριέρα στα Τίρανα. Δεν ένιωσα ότι άρχιζα ένα νέο κεφάλαιο, αλλά μάλλον ότι εγκατέλειπα κάθε προβλέψιμο κεφάλαιο. Πιστεύω ότι μπήκα στον κινηματογράφο το απόγευμα που είδα την ταινία της Μάγια Ντέρεν Divine Horsemen: The Living Gods of Haiti. Κατά τη διάρκεια της προβολής, το σώμα μου αντέδρασε παράλογα στη δύναμή της. Από τότε, συνέχισα να αναζητώ αυτή τη συγκινητική δύναμη, πρώτα μέσω της ταινίας Light of Light και μετά μέσω κάθε ταινίας στην οποία συμμετέχω.
Η λέξη «παραγωγή» είναι ενδιαφέρουσα. Θεωρώ την κινηματογραφική παραγωγή ως ένα χώρο όπου μπορώ να εφαρμόσω την αρχιτεκτονική σκέψη στην οποία πιστεύω: ο παραγωγός διαμορφώνει ένα σύνολο, δημιουργώντας τις συνθήκες για την εμφάνιση μιας ταινίας. Δημιουργεί ένα καταφύγιο. Έναν φανταστικό χώρο όπου ο σκηνοθέτης και όλοι οι δημιουργικοί αισθάνονται ασφαλείς να δημιουργήσουν, να ονειρευτούν. Πάντα επιστρέφω σε αυτό που εξέφρασε ο Gaston Bachelard: «το σπίτι προστατεύει τον ονειροπόλο, το σπίτι επιτρέπει σε κάποιον να ονειρεύεται με ηρεμία». Προσπαθώ να χτίσω ένα τέτοιο σπίτι για μια ταινία κάθε φορά που μου αναθέτουν τον ρόλο του παραγωγού.
Ο ελληνικός κινηματογράφος με έχει προστατεύσει ως ονειροπόλο. Προερχόμενη από μια χώρα όπου η ανωνυμία είναι αδύνατη και οι καλλιτέχνες συχνά αναμένεται να ευθυγραμμιστούν με τις δομές εξουσίας, εκτιμώ τους Έλληνες καλλιτέχνες που επιμένουν να αντιστέκονται. Η αντίσταση μαζί τους με κάνει να νιώθω απελευθερωμένη, ακόμα κι αν με εξαντλεί αργότερα. Η εμπειρία μου ως γυναίκα δημιουργός που δεν κατάγεται από την Ελλάδα έχει διαμορφωθεί λιγότερο από θεσμικές δομές και περισσότερο από εκείνους που μου άνοιξαν χώρο. Μέσω της Neritan, είχα την τύχη να αποκτήσω πρόσβαση σε ένα χώρο με απίστευτους καλλιτέχνες. Δεν παράγω με την εμπορική έννοια του όρου. Προσπαθώ να διατηρήσω το όνειρο των ταινιών.
Κανείς δεν φέρει το βάρος μιας ταινίας μόνος του. Στην πραγματικότητα, το μοιραζόμαστε όλοι. Είμαστε μια μικρή ομάδα ανθρώπων αποφασισμένων να κάνουμε τα πράγματα δυνατά. Και όποιος περάσει πρώτος την πύλη θα το κάνει επειδή οι υπόλοιποι κράτησαν τη γραμμή ενωμένοι, όπως τα αστέρια που όλα μαζί σχηματίζουν έναν αστερισμό στον ουρανό.
