Υπάρχουν φωτογραφίες που δεν κοιτάζεις, σε κοιτούν. Σε αναγκάζουν να σταθείς, να σωπάσεις, να αισθανθείς το βάρος της αλήθειας τους. Η φωτογραφία του Ντέιβιντ Κίρμπι, εκείνος ο σκελετωμένος νεαρός άνδρας, χαμένος στα σύνορα του κόσμου, μέσα στα χέρια της οικογένειάς του, δεν είναι απλώς ένα ντοκουμέντο. Είναι ένας καθρέφτης. Ένα μνημείο. Ένα κάλεσμα. Μια ματιά που σε διαπερνά σαν υπενθύμιση πως ο θάνατος γίνεται πολιτική πράξη όταν κανείς δεν θέλει να τον δει. Τον Νοέμβριο του 1990, το περιοδικό LIFE δημοσίευσε μια από αυτές. Ο Ντέιβιντ Κίρμπι, στα 32 του χρόνια, ξαπλωμένος στο κρεβάτι μιας μονάδας φροντίδας στο Οχάιο, το σώμα του κατεστραμμένο από το AIDS, τα μάτια του καρφωμένα σ’ έναν κόσμο που ήδη άρχιζε να αποχωρεί. Γύρω του, η οικογένειά του, μια τελετουργία αγωνίας, αγάπης και αποχαιρετισμού. Η φωτογραφία της νεαρής τότε φωτογράφου, Τερέζα Φραρ, δεν ήταν απλώς μια εικόνα. Ήταν η πρώτη φορά που η πανδημία του AIDS αποκτούσε πρόσωπο όχι αριθμούς, όχι φόβο, όχι δαιμονοποίηση. Πρόσωπο.
Το δωμάτιο όπου ο χρόνος λύγισε
Ο Ντέιβιντ Κίρμπι είχε γεννηθεί σε μια μικρή πόλη του Οχάιο. Στα 80s, στα χρόνια της οργής και της διεκδίκησης, ήταν gay ακτιβιστής στην Καλιφόρνια. Όταν έμαθε ότι είχε μολυνθεί από τον HIV, απομακρυσμένος τότε από την οικογένειά του, πήρε την πιο δύσκολη απόφαση. Να γυρίσει σπίτι για να πεθάνει με ανθρώπους που τον αγαπούσαν. Οι γονείς του τον δέχτηκαν χωρίς δεύτερη σκέψη. Στη μονάδα φροντίδας θα γνωρίσει έναν από τους πιο πολυδιάστατους ανθρώπους της ζωής του, τον Peta.
Μισός Ινδιάνος, μισός λευκός, queer, εθελοντής αλλά και ασθενής, ένας άνθρωπος που έζησε ανάμεσα σε ταυτότητες, φύλα και κόσμους.
Η Φραρ, μεταπτυχιακή φοιτήτρια τότε, δούλευε εθελοντικά στη μονάδα φροντίδας όταν η οικογένεια του Ντέιβιντ την κάλεσε στο δωμάτιο για να φωτογραφίσει τις τελευταίες στιγμές του. «Ήξερα ότι είχε συμβεί κάτι σπουδαίο. Κάτι που δεν μπορούσα ακόμη να περιγράψω», θυμάται. Ο ίδιος ο Ντέιβιντ είχε δώσει την άδειά του. «Να τις τραβήξεις, αρκεί να μην τις χρησιμοποιήσεις για κέρδος. Ο κόσμος πρέπει να δει τι κάνει το AIDS», της είχε πει. Ήξερε ότι η εικόνα θα έπρεπε να μιλήσει εκεί όπου οι άνθρωποι φοβούνταν. Η νεαρή φωτογράφος Τερέζα Φραρ στέκεται στη γωνία του μικρού δωματίου και προσπαθεί να κρατήσει την ανάσα της .
Ο Ντέιβιντ, άλλοτε ακτιβιστής που φώναζε δυνατά για τα δικαιώματα των LGBTQ+ ανθρώπων, τώρα ψιθύριζε από το ίδιο του το κρεβάτι. Το σώμα του είχε μικρύνει από την ασθένεια που κατέτρωγε κάθε γραμμή ζωής. Κι όμως, εκείνη τη στιγμή, το δωμάτιο δεν μύριζε θάνατο. Μύριζε ανθρωπιά. Οι γονείς του δίπλα του, όχι με τον φόβο της ασθένειας, αλλά με το βάρος της αγάπης που δεν ξέρει πώς να αποχαιρετήσει. Η Φραρ σηκώνει τη μηχανή της. Όχι για να κλέψει τη στιγμή, αλλά για να τη σώσει. Για να τη δώσει στον κόσμο.
Η φωτογραφία που είδαν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι
Η δημοσίευσή της στο LIFE πλημμύρισε συνειδήσεις σε όλο τον κόσμο. Ήταν μια μαχαιριά στη συλλογική συνείδηση. Η εικόνα έγινε σύμβολο, και λίγο αργότερα, σκάνδαλο. Όταν η Benetton χρωμάτισε τη φωτογραφία και τη χρησιμοποίησε σε διαφημιστική καμπάνια, ξέσπασε οργή. Από καθολικούς κύκλους μέχρι ακτιβιστές, όλοι θεώρησαν πως ήταν εκμετάλλευση ενός θανάτου. Αλλά η μητέρα του Ντέιβιντ έβαλε σιωπή σε όλο αυτόν τον θόρυβο: «Ο γιος μου πέθανε από την πείνα και τον πόνο. Αν αυτή η εικόνα μπορεί να δείξει στον κόσμο τι ήταν το AIDS, τότε ας τη δουν όλοι. Αυτό ήθελε και ο ίδιος.» Ήταν μια απάντηση που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. Η εικόνα δεν εκμεταλλευόταν τον Ντέιβιντ, αντιθέτως έδινε φωνή σε όσους δεν είχαν.
Peta, ο άνθρωπος που ακτινοβολούσε ανάμεσα σε δύο κόσμους
Στον πυρήνα αυτής της ιστορίας υπάρχει κι ένας άλλος άνθρωπος ο Peta. Ένας άνθρωπος που μπήκε στη ζωή του Ντέιβιντ σαν φως και στη ζωή της Frare σαν αποκάλυψη. Ο Peta φρόντιζε τον Ντέιβιντ. Του έδινε νερό. Του κρατούσε το χέρι όταν ο πόνος γινόταν όλο και μεγαλύτερος. Του μιλούσε όταν ο κόσμος έξω στεκόταν ακόμη με μάσκες φόβου και αποστροφής. Και όταν ο Peta αρρώστησε, το HIV του έγινε κι αυτό AIDS, η οικογένεια Κίρμπι έκανε κάτι σπάνιο, σχεδόν ιερό: τον πήρε κοντά της, όπως είχε πάρει τον Ντέιβιντ. Τον φρόντισε. Τον αγκάλιασε. Του στάθηκε όπως εκείνος στάθηκε στον γιο τους. Ένα τελευταίο μάθημα: ότι η τρυφερότητα είναι η πιο επαναστατική μορφή αλληλεγγύης.
Το AIDS δεν άλλαξε μόνο ιατρικά, άλλαξε και ηθικά τον κόσμο
Η εικόνα του Ντέιβιντ μας υποχρέωσε να απαντήσουμε σε δύσκολα ερωτήματα. Πόση αγάπη αντέχει ο άνθρωπος μπροστά στον θάνατο; Τι σημαίνει να φροντίζεις έναν ξένο; Πώς γίνεται ένας κοινωνικός φόβος να συνθλίβει ολόκληρες κοινότητες; Πότε η αλήθεια γίνεται επαναστατική πράξη; Και κυρίως,πόσο μίσος χρειάζεται για να σκοτώσει ένας ιός, και πόση αγάπη για να νικηθεί το στίγμα;
Σήμερα, η επιστήμη έχει προχωρήσει. Υπάρχουν θεραπείες, πρόληψη, φάρμακα που κάνουν τον HIV μη μεταδόσιμο. Υπάρχει γνώση. Αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ο στιγματισμός, η άγνοια, η προκατάληψη. Και γι’ αυτό η φωτογραφία του Ντέιβιντ παραμένει εδώ, όχι ως μνήμη θανάτου, αλλά ως μνήμη αγώνα.
Παγκόσμια Ημέρα AIDS: Το βλέμμα που επιμένει
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, η φωτογραφία του Ντέιβιντ καταλαμβάνει πάλι το κέντρο του κόσμου.
Και θυμίζει κάτι απλό, σχεδόν αρχέγονο: ότι οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν από ιούς. Πεθαίνουν από αδιαφορία. Από φόβο. Από κοινωνίες που δεν έχουν χώρο για αυτούς. Η ιστορία του Ντέιβιντ και του Peta, όμως, λέει το αντίθετο: ότι υπάρχει πάντα χώρος. Αρκεί να διαλέξουμε να τον δώσουμε. Όσο η φωτογραφία του Ντέιβιντ εξακολουθεί να μας κοιτάζει, όσο τα μάτια του μας ρωτούν «Μη φοβάσαι, με βλέπεις;», έχουμε καθήκον να απαντήσουμε: Ναι. Σε βλέπουμε. Και θα συνεχίσουμε να βλέπουμε. Μέχρι να μη χρειάζονται πια τέτοιες φωτογραφίες.
