Με στόχο την ψηφιακή ενδυνάμωση μικρών επιχειρήσεων και πρωτοβουλιών, που λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Πεδίον του Άρεως, αλλά και τη συνομιλία των κατοίκων της περιοχής αυτής με την εικαστική έκθεση «Plásmata 3», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση υλοποιεί τη δράση «Πλάσματα γύρω από τα Plásmata». Η δράση μεταμορφώνει το Πεδίον του Άρεως, όπου φιλοξενείται μέχρι τις 15 Ιουνίου η έκθεση «Plásmata 3», σε μια ζωντανή, διαδραστική πύλη προς τη δημιουργικότητα και την καθημερινότητα της γειτονιάς του και αναδεικνύει ιστορίες, πρόσωπα και πρωτοβουλίες που συνθέτουν ένα πολύμορφο οικοσύστημα μέσα στην Αθήνα. Στόχος της δράσης την 3η εβδομάδα της εικαστικής έκθεσης «Plásmata 3», είναι να ενεργοποιήσει τη σχέση κατοίκων και επισκεπτών με την πόλη, προτείνοντας τη διαφορετική ανάγνωση μιας περιοχής που είναι δυναμική και πολυδιάστατη, σε διαρκή κίνηση και μετασχηματισμό. Παράλληλα, ενισχύει τη μικρή και τοπική επιχειρηματικότητα, δίνει χώρο στις τοπικές κοινότητες να αναδείξουν τη δουλειά τους και προσκαλεί τους επισκέπτες να εξερευνήσουν την γειτονιά μέσα από τις επιχειρήσεις της. Βρεθήκαμε και μιλήσαμε για τα Plasmata, με τον Πρόδρομο Τσιαβό, επικεφαλή της Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση και General Manager της έκθεσης
– Πόσες φορές έχετε επισκεφτεί το Πεδίον του Άρεως με αφορμή τα Plasmata 3;
Δεν θυμάμαι…πολλές. Το περπατάω εκατοντάδες φορές. Μπορώ να περπατήσω από το ένα σημείο του πάρκου στο άλλο, μόνο από τα μονοπάτια. Ανακάλυψα γωνιές που δεν ήξερα, αλλά και κάποιες που ανοίξανε φέτος που δεν υπήρχαν πριν έξι μήνες. Με την ομάδα το έχουμε ζήσει, το έχουμε μελετήσει και στο τέλος το έχουμε αγαπήσει. Μαζί με την κοινωνία του Πάρκου και με επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με αυτό, συζητήσαμε τα πάντα, από την τοποθέτηση των έργων, την όχληση που έχει στη πανίδα, την χλωρίδα του πάρκου και ποια είναι. Καταλήξαμε τελικά να είμαστε σε αυτούς τους χώρους, γιατί έχει να κάνει με το ότι μιλάμε για κάτι με το οποίο ξανασυναντιόμαστε μαζί του, και αυτή η νέα συνάντηση πρέπει να γίνει και με όρους οι οποίοι δεν ενοχλούν κανέναν, αλλά να έχουν και κάτι μυστηριακό, οπότε αυτό μας οδήγησε μέσα στα παρτέρια και σε αυτό που λέμε την παραβίαση της αυστηρής τοπογραφίας του πάρκου. Εδώ θα επαναλάβω κάτι που λέω συχνά: Αν δεις αεροφωτογραφία του πάρκου, βλέπει δύο τύπους γραμμών. Η μία είναι ευθείες γραμμές που ακολουθούν τις γύρω οδούς του πάρκου, που είναι γραμμές διέλευσης και έχει και σπείρες ή ελικοειδής διαδρόμους οι οποίες έχουν στόχο τις στάσεις. Εμείς επιλέξαμε τις σπείρες και τις στάσεις, ώστε ο επισκέπτης να βγαίνει από τις κύριες οδούς, να περιπλανιέται και να ανακαλύπτει. Να νομίζει ότι εκεί που πάει δεν υπάρχει τίποτα, αλλά εκεί τελικά να υπάρχει μια έκπληξη.
– Τα Plasmata δημιουργούν έναν νέο κόσμο;
Τα Plasmata είναι μέσα στο πλαίσιο της δουλειάς που κάνουμε που είναι η τοποδημιουργία, γιατί δεν μπορείς να φτιάξεις ένα κόσμο αν δεν καταλάβεις τον τόπο τον οποίο βρίσκεται, άρα ξεκινάμε από τον τόπο και φτιάχνουμε έναν κόσμο. Αυτό είναι με μία φράση η φιλοσοφία των πλασμάτων
– Από την απόλυτη έκθεση των έργων στις προηγούμενες εκθέσεις φέτος τα Plasmata κρύβονται…
Κρύβονται για να τα ανακαλύψεις. Η φύση των έργων είναι τέτοια που λέμε το είδες αυτό το έργο; Το είδα αλλά δεν βλέπω αυτό που είδες εσύ… Ο Αίας Κόκαλης έχει ένα έργο, «Το ξύπνημα του Άρη», που είναι 38 λεπτά. Τα 20 λεπτά δείχνει κάποιες μαγευτικές εικόνες που έχει δημιουργήσει με γραφικά, που βλέπεις κάτι απόκοσμα πλάσματα, έχει όμως 18 λεπτά που ακολουθεί μία συζήτηση, ένα δελτίο ειδήσεων που προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι αυτό που βλέπουμε. Αν έρθει κάποιος από το 22ο λεπτό έως το 38ο, θα δει άλλο έργο από αυτό που θα παρακολουθήσει από το 1ο έως το 22ο λεπτό. Έχουμε έργα που είναι με projections, έχουμε έργο που είναι προβολή πάνω σε ατμό, που μόλις σκοτεινιάσει, φαίνεται ότι αιωρείται. Επίσης είναι κάποια που δεν φαίνονται μόλις βραδιάσει. Άρα θα τα δεις ξανά. Υπάρχουν «Οι Γείτονες», τα έργα του Μανούσου Μανουσάκη που είναι φτιαγμένα για να σε εκπλήσσει. Είναι πλάσματα πρωτόγονα και φουτουριστικά ταυτοχρόνως. Το έργο αυτό που προέκυψε μετά την έκθεση στα Γιάννενα, και έχει ενδιαφέρουσα ιστορία. Μετά τα Γιάννενα δουλέψαμε με τη Σχολή Καλών Τεχνών στο πρόγραμμα ONX, και επιλέξαμε 5 καλλιτέχνες που έκαναν 1 χρόνο μετά τα Γιάννενα μία έκθεση στο δημόσιο χώρο.
– Τα Plasmata προτείνουν να δούμε τον κόσμο αλλιώς;
Θα τολμήσω να πώς πως η ίδια η έκθεση προτείνει μια νέα εικαστική γλώσσα. Και είναι μια νέα εικαστική γλώσσα γιατί προσπαθεί να είναι όσο λιγότερο έκθεση γίνεται. Σε μία έκθεση πας να δεις έργα, στα Plasmata είσαι σε μία έκθεση που δημιουργεί μία κατάσταση. Τα έργα σε καλούν να τα δείς, πρέπει να τα ανακαλύψεις, απαιτούν κάτι από εσένα, αλλά χωρίς να είναι διδακτικά. Δεν θα σε πιέσουν γιατί πρέπει να είσαι σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, μια κατάσταση χαλάρωσης, μία κατάσταση διαλογισμού αλλά ταυτόχρονα και μία κατάσταση χαρούμενου πάρτι, γι’ αυτό και παίζει τόσο μεγάλο ρόλο το ραδιόφωνο, το φαγητό, ο κινηματογράφος, οι ομιλίες αλλά και όλες οι δράσεις που γίνονται γύρω από την έκθεση. Τα Plasmata σου προτείνουν μια ατμόσφαιρα. Σoυ ψυθιρίζουν ότι κόσμος που περνάς κάθε μέρα και βλέπεις μπορεί να είναι και λίγο διαφορετικός και ίσως πρέπει να αναρωτηθείς αν τον έχεις ξαναδεί ή να τον ξαναδείς.
– Ψυθιρίζουν θέματα που αφορούν την σύγχρονη κοινωνία;
Θίγουν θέματα πολύ σημαντικά, αλλά χωρίς να κουνάμε το δάχτυλο. Κάναμε μεγάλη προσπάθεια πάνω σε αυτό. Έχουμε θέματα για την συμπερίληψη, αλλά και τρεις θεματικές: ψευδοαρχαιολογία, το μεταφυσικό και τα ζώα,τόσο με την κανονική και με την έννοια του «Άλλου». Το άλλο μπορεί να είμαι κι εγώ για σένα. Γράφουν κάπου στα Εξάρχεια: Εσύ είσαι το Άλλο. Όταν βλέπεις το έργο της Τζάνις Ράφα που είναι για τα άλογα και την σχέση την εξουσιαστική που έχουμε αλλά και την ερωτική μερικές φορές ως αντικείμενα που εκπροσωπούν τον πόθο, βλέπεις την προσπάθεια που κάνει ο ένας για να επιβληθεί στον άλλο. Ο Αγγελιδάκης, αυτός ο τρομερός καλλιτέχνης με τις κολόνες της αναρχαιολογίας ή ψευδοαρχαιολογίας, σου δίνει τη δυνατότητα να είσαι πάνω σε αυτή την κατασκευή και να μπορέσεις να εκφράσεις το δικό σου θέλω και το δικό σου είναι. Όταν έρχεται η Έφη Γούση στο «Tectonic Riders» και μας δείχνει μια ομάδα κοριτσιών τα οποία καλούν τη Γη να τους ακούσει, η οποία στερεύει σιγά σιγά από την κλιματική αλλαγή, σε ένα μαγικό τελετουργικό, η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και πρέπει να την ακούσουμε. Δεν στο λέει, δεν σου κουνάει το δάχτυλο, δεν στο επιβάλει.
Το ραδιόφωνο από την άλλη που κάνουν οι Voltnoi & Quetempo και ο Άκης Χοντάσης, είναι πολύ σημαντικό. Είναι ένα ραδιόφωνο που θα πας και θα ακούσεις εναλλακτική μουσική αλλά όταν έχεις τις μουσικές από τους λαούς της Μεσογείου, της Αφρικής που είναι λίγο πολύ οι κοινότητες που είναι γύρω από την Κυψέλη, και τις ακούσεις και δεις τι είναι αυτοί οι άνθρωποι, έρχεσαι σε επαφή με έναν άλλο πολιτισμό. Αυτό είναι διακτικό από μόνο του.
Στη συνεργασία μας με τους Afrosocially, στο κομμάτι του innovation που έχει η Αναστασία Μαυρογιάννη, μέσα από μια δράση, που την λέμε Μίλα του και θα σε ακούσει, μια σειρά από εκπαιδευτικά σεμινάρια για το πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν την AI προκειμένου να στήσουν το δικό τους μαγαζί ή να οργανώσουν το ηλεκτρονικό τους marketing, ήρθαμε σε επαφή με μια σειρά από τοπικές επιχειρήσεις δεύτερης γενιάς, φοβερά δυναμικές, που αυτές τελικά θα κρατήσουν την περιοχή από την τουριστικοποίηση. Αυτό λοιπόν που κάνουμε είναι μια παρέμβαση, πολύ περισσότερο από μία έκθεση. Μαζί με 4 ομάδες των κατοίκων, που διαφωνούν σε πάρα πολλά πράγματα, καθίσαμε σε ένα χώρο και μαζί με την Περιφέρεια μιλήσαμε και συμφωνήσαμε σε τρία πράγματα. Αυτό είναι μία μεγάλη στιγμή για τον δημόσιο χώρο και αυτό είναι η έκθεση των πλασμάτων. Υπό αυτή την έννοια η έκθεση μας καλεί να ξανασυναντηθούμε κάπου με πάρα πολλούς τρόπους.
– Γιατί μια εικαστική έκθεση ασχολείται με τις τοπικές επιχειρήσεις;
Αυτή είναι μια πορεία που την έχουμε διανύσει μέσα από τις τρεις τελευταίες εκθέσεις των πλασμάτων. Ξεκινήσαμε στα Γιάννενα και είναι μια δουλειά που έχει ένα κύκλο 24 μηνών. Κάνουμε μία έρευνα, φέτος δουλέψαμε με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, όπου πήραμε οικονομοτεχνικά στοιχεία και πολλές συνεντεύξεις από τις περιοχές γύρω από την έκθεση. Σκεφτόμαστε συχνά ένα πάρκο σαν ένα νησί, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι, είναι περισσότερο ένα δέντρο με κλαδιά. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πεδίο του Άρεως είναι ένα πάρκο που ξεκίνησε με αφορμή την Ελληνική Επανάσταση, την Λεωφόρο των Ηρώων, και αν δεις τις περιοχές κάτω από το πάρκο είναι η 3ης Σεπτεμβρίου, η Δεριγνί, η Χέϋδεν, έχει μια συνέχεια. Όταν θες να μιλήσεις για το πάρκο πρέπει να μιλήσεις και για τα γύρω του.
Οι κοινότητες και ο δημόσιος χώρος στην Ελλάδα βιώνεται μέσα από τα πάρκα, όσο περισσότερος κόσμος βρίσκεται στο πάρκο τόσο περισσότερο προστατεύεται ο δημόσιος χώρος, αλλά ταυτόχρονα το βιώνουμε και με τις σχέσεις τις συμβολικές και τις κοινωνικές μέσα από τις μικροεπιχειρήσεις που συγκρατούν μια περιοχή. Όταν φύγουν αυτές η περιοχή δεν είναι ίδια πια. Αυτές δεν έχουν μόνο οικονομικό χαρακτήρα που επιτρέπουν να ζουν οι άνθρωποι, αλλά έχουν και πολιτιστικό χαρακτήρα. Δουλεύοντας με αυτές μπορέσαμε να καταλάβουμε περισσότερο την περιοχή γύρω-γύρω, και να δώσουμε και εμείς πίσω κάτι από αυτό που μας φιλοξενεί το Πάρκο. Δίνοντας κάτι πίσω με αυτά τα σεμινάρια, ταυτόχρονα εμείς καταλαβαίνουμε καλύτερα την περιοχή και μπορούμε αυτό που φτιάχνουμε να το εξηγήσουμε περαιτέρω.
– Μιλάτε με ιδιαίτερη ευαισθησία για τα Plasmata. Τι σας το προκαλεί;
Το αγαπώ πάρα πολύ. Είναι κάτι που η Αφροδίτη και εγώ έχουμε χτίσει με τα χρόνια και νομίζω έχει μέσα πάρα πολλή φροντίδα και αγάπη. Αυτή είναι και η βασική κατεύθυνση που μας έχει δώσει η Αφροδίτη και σε αυτό το project και συνολικά στο Ίδρυμα. Έχει μεγάλη σημασία η καλλιτεχνική διεύθυνση. Η καλλιτεχνική διεύθυνση καθορίζει τον τόνο, και αυτό είναι κάτι που περνάει παντού. Τα πράγματα τα κάνουμε με πάρα πολύ φροντίδα, αυτή είναι και η έννοια της επιμέλειας, η λέξη curation έρχεται από την φροντίδα, και αυτό είναι που κάνει η Αφροδίτη και όλη η ομάδα, και αυτό εκφράζω και εγώ. Θέλω να πιστεύω ότι αφήνουμε κάτι πίσω μας. Πρακτικά αφήνουμε μια μελέτη για την προσβασιμότητα, φροντίζουμε το πάρκο να είναι σε ακόμη καλύτερη κατάσταση απ’ ότι ήταν όταν ήρθαμε, θα κάνουμε κάτι για την παιδική χαρά παλλά πέρα από το πρακτικό που αφήνεις, φιλοδοξούμε να αφήνουμε πίσω και μια σχέση.
– Χρησιμοποιείται συχνά τι λέξη ρίζωμα, γιατί;
Είναι κάτι που με απασχόλησε πολύ φέτος στο πρόγραμμα. Η κατεύθυνση που είχαμε φέτος από την Αφροδίτη ήταν η αγκαλιά. Σκεφτόμουν πως μπορώ να το μεταφράσω αυτό στο εύρος των δραστηριοτήτων που σχετίζεται με το ψηφιακό. Με πολλή συζήτηση μαζί της σκεφτήκαμε τη λέξη radical. Στα ελληνικά η λέξη ακούγεται ριζοσπαστική, διότι σπάει τη ρίζα, ενώ εμείς θέλαμε περισσότερο να πάμε στο στοιχείο του να μείνει κάτι σε έναν τόπο, να προσφέρει πάλι πίσω σε αυτόν με έναν κύκλο. Είμαι πάρα πολύ επηρεασμένος προφανώς από το πάρκο και τα φυτά του και τη δουλειά που κάνουμε στα Plasmata, αλλά και αυτό που έχω καταλάβει είναι η σημασία που έχουν όλοι αυτοί, όλες αυτές οι δράσεις οι οποίες δεν έρχονται αποσπασματικά, αλλά έρχονται για να φέρουν ένα καρπό. Τα Plasmata εμείς τα καλλιεργούμε δεν τα χτίζουμε. Τώρα πως θα μεγαλώσει ένας ζωντανός οργανισμός δεν το γνωρίζεις.
– Μια έκθεση σε δημόσιο χώρο, δημιουργεί μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στα έργα και στο κοινό και υποβάλει την έκθεση στη βάσανο της δημόσιας κρίσης και κριτικής. Σας προβληματίζει;
Ναι και όχι. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να έχεις έργα μη επιθετικά, το οποίο το μάθαμε δεν το ξέραμε. Το ξέραμε θεωρητικά, αλλά το τι θα πει αυτό, θέλει πάρα πάρα πολλή προσοχή χωρίς να λογοκρίνεις. Τα έργα που έχουμε θεωρώ και φέτος έχουν ένα βάθος και λένε κάποια πράγματα που είναι οι απόψεις των καλλιτεχνών, δεν είναι απαραίτητα οι απόψεις όλων. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο οποίος εμφανίζει ένα έργο μέσα στο χώρο, η Αφροδίτη που επιλέγει το έργο και εμείς ως ομάδα που το στηρίζουμε, γνωρίζει ότι θα υποστεί τη βάσανο του δημοσίου χώρου. Τι θα πει αυτό; Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες σου λένε στην συντριπτική πλειοψηφία των έργων: ανέβα πάνω τους, βεβήλωσέ το. Το δεύτερο μέρος που είναι πολύ σημαντικό είναι ότι έχουμε την ευκαιρία να συστήσουμε στο κοινό καλλιτέχνες που δεν θα είχε την ευκαιρία αλλιώς να γνωρίσει. Κόσμος που πιθανό γνωρίζει μόνο τον Τσαρούχη. Συνεπώς όταν τα έργα θα τα δει μισό εκατομμύριο κόσμος, δεν μπορεί και το μισό εκατομμύριο να είναι χαρούμενοι. Κάποιο θα πουν τι βλακεία είναι αυτή. Δεκτό. Αλλά το σημαντικό είναι είδες τους καλλιτέχνες, τους γνώρισες. Είδες και κάτι άλλο πέρα από τα πράγματα που βλέπαμε στη δεκαετία του ΄80 και του ΄90, τα οποία τώρα αρχίζουν μετά από τριάντα χρόνια και γίνονται αποδεκτά.
– Οι άνθρωποι νιώθουν κάπως μπερδεμένη σε σχέση με το τι είναι Τέχνη. Ποα είναι τα όρια αυτού που λέμε Τέχνη;
Νομίζω ότι ο στόχος μας στην έκθεση αυτή είναι να μην μπούμε σε αυτό τον ορισμό. Όταν έρχεται ο Διονύσιος και σου λέει, έχω ένα αντικείμενο, που το θεωρείς δεύτερο, ένα Datsun, όπου το ηρωοποιεί και το βάφει χρυσό και ταυτόχρονα σου λέει ανέβα επάνω και χοροπήδα, βεβήλωσέ το. Αυτό είναι το κομμάτι που εμείς ως οργανισμός το κάνουμε πάρα πολύ. Τα όρια της τέχνης όμως θα τα επαναπροσδιορίσει ο θεατής, όπως εκείνος θέλει.
– Οι άνθρωποι γιατί έχουν ανάγκη την Τέχνη;
Γιατί έχουν ανάγκη την ομορφιά.
