Υπάρχει μια σκηνή που επαναλαμβάνεται σιωπηλά σε όλο τον πλανήτη: άνθρωποι μόνοι τους, μπροστά σε μια οθόνη, να «επικοινωνούν». Τα social media γεννήθηκαν ως υπόσχεση για περισσότερη ανθρώπινη επαφή, «να χτίσουμε το μέλλον της ανθρώπινης σύνδεσης», όπως το έλεγε ο Ζούκερμπεργκ. Δύο δεκαετίες μετά, ξέρουμε ότι αυτό δεν συνέβη. Έγινε το αντίθετο: οι πλατφόρμες γέμισαν, αλλά οι χώροι άδειασαν. Οι λίστες φίλων φούσκωσαν, αλλά οι πραγματικές παρέες μίκρυναν. Και τώρα μπαίνουμε σε μια ακόμη πιο αλλόκοτη φάση: τα social γίνονται anti-social, όχι επειδή σταμάτησαν να υπάρχουν, αλλά επειδή αρχίζουν να αντικαθιστούν τους ανθρώπους με μηχανές. Το αρχικό μοντέλο των social στηρίχθηκε σε ένα απλό trade: δώσε μας την προσοχή σου και θα σου δώσουμε «σύνδεση». Στην πράξη, αυτό μεταφράστηκε σε άπειρο scroll, ασταμάτητες ειδοποιήσεις και έναν αλγόριθμο που μας σερβίρει ό,τι μας κρατάει μέσα, όχι ό,τι μας φέρνει πιο κοντά. Το αποτέλεσμα το βλέπουμε και έξω από το κινητό: λιγότερες παρέες, λιγότερες έξοδοι, λιγότερα «πάμε για ένα ποτό;» και περισσότερα delivery σε σπίτια που έχουν γίνει μικρά στούντιο κατανάλωσης περιεχομένου. Η δημόσια ζωή γίνεται take away.
Κι ενώ αυτό συνέβαινε, ήρθε το επόμενο κύμα: τα ίδια τα social άρχισαν να βάζουν μέσα chatbots. Όχι μόνο ως εργαλεία, αλλά ως συνομιλητές. Στην αρχή για να μας βοηθούν («τι να απαντήσω στο αφεντικό μου;»), μετά για να μας παρηγορούν, μετά για να μας κρατούν. Γιατί; Επειδή η προσοχή είναι το νόμισμα και τα bots δεν κουράζονται ποτέ. Ένας άνθρωπος θα σου πει «δεν μπορώ τώρα». Ένα AI όχι. Θα είναι πάντα διαθέσιμο, πάντα ευγενικό, πάντα λίγο κολακευτικό. Αυτό δεν είναι bug, είναι feature. Οι πλατφόρμες θέλουν να γυρίσουμε σε αυτές καθημερινά· αν ο άνθρωπος δεν αρκεί, θα βάλουν μηχανή.
Εδώ όμως αλλάζει ποιότητα η εποχή. Τα παλιά social τουλάχιστον απαιτούσαν και άλλους ανθρώπους. Τα νέα social μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς κοινωνία. Να σε κρατούν μέσα σε μια «κοινωνική φυσαλίδα χωρίς άλλους». Μπορείς να έχεις την αίσθηση της συνομιλίας, της επιβεβαίωσης, ακόμη και της τρυφερότητας, χωρίς να χρειαστεί να αντέξεις τη βασική δυσκολία των ανθρώπινων σχέσεων. Tη διαφωνία, την ανία, την αμηχανία, το «σήμερα δεν είμαι καλά». Τα bots δεν θα σου πουν ποτέ «φτάνει με σένα». Κι αυτό, αν το σκεφτείς, είναι τρομακτικό.
Παράλληλα, στον φυσικό κόσμο, συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Εστιατόρια που γίνονται πάγκοι για παραλαβές, σπίτια που σχεδιάζονται για Netflix και όχι για παρέες, άνθρωποι που περνούν περισσότερο χρόνο μόνοι τους και δεν το νιώθουν σαν πρόβλημα. Δεν μιλάμε απλώς για «μοναξιά». Μιλάμε για μια εθελούσια απο-κοινωνικοποίηση. Για ένα πολιτισμικό «μου είναι πιο εύκολο μόνος». Τα social και το κινητό το έκαναν αυτό στην αρχή δυνατό. Η AI το κάνει τώρα ελκυστικό.
Κι εδώ βρίσκεται το μεγάλο παράδοξο της νέας εποχής των social media. Ποτέ δεν είχαμε περισσότερα εργαλεία επικοινωνίας. Ποτέ δεν είχαμε τόσο λίγο πραγματικό χρόνο με άλλους ανθρώπους. Και τώρα, αντί να διορθώσουμε αυτό το κενό με περισσότερη φυσική επαφή, το γεμίζουμε με συνομιλητές που δεν υπάρχουν. Γιατί το κάνουμε; Επειδή η ανθρώπινη επαφή έχει τριβή. Θέλει χρόνο, υπομονή, υποχώρηση, ενσυναίσθηση. Η μηχανή δεν θέλει τίποτα. Δεν θα μας ζητήσει να πάμε να τη βοηθήσουμε να μετακομίσει. Δεν θα βαρεθεί. Δεν θα μας πει ότι έχουμε άδικο. Είναι ένας καθρέφτης που μας δείχνει πιο όμορφους. Αν όμως ζεις μόνο με καθρέφτες, στο τέλος χάνεις το σχήμα σου.
Να θυμόμαστε ότι οι μικρές, πραγματικές αλληλεπιδράσεις, το να μιλήσεις με τον διπλανό, να πας στη σχολική αίθουσα και όχι στο Zoom, να καλέσεις κόσμο σπίτι είναι το αντίδοτο στην εποχή της ψηφιακής αυταρέσκειας.
Για τις πλατφόρμες αυτό είναι ιδανικό. Ένα κοινό που νιώθει ότι «επικοινωνεί» αλλά δεν έχει απαιτήσεις, δεν έχει δικαιώματα, δεν έχει απρόβλεπτη συμπεριφορά. Ένα κοινό που επιστρέφει καθημερινά για τη δόση επιβεβαίωσης από ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί για να τον κρατάει μέσα. Είναι το ίδιο business model των social, απλώς με λιγότερους ανθρώπους στο loop. Και υπάρχει και μια πολιτική διάσταση. Όταν αποσύρεσαι από τις σχέσεις με τους γείτονες, τους συμμαθητές των παιδιών, τον τύπο που διαφωνείς αλλά τον βλέπεις κάθε εβδομάδα, χάνεις την τέχνη της συνύπαρξης. Μένεις μόνο με την οικογένεια (που σε επιβεβαιώνει) και με το online tribe σου (που σε εξαγριώνει). Τα anti-social social media δεν απομονώνουν μόνο το άτομο, σκληραίνουν και την κοινωνία.
Τι κάνεις λοιπόν μέσα σε αυτό; Δεν θα γίνουμε όλοι καλόγεροι ούτε θα κλείσουμε τα κινητά. Αλλά μπορούμε να κάνουμε κάτι που μοιάζει πολύ σύγχρονο και πολύ ριζοσπαστικό για το 2025. Επιλογή τεχνολογίας με κριτήριο την κοινωνικότητα. Να ρωτάμε: «Αυτό το app με βγάζει έξω ή με κλείνει μέσα; Μου αυξάνει τις συναντήσεις ή μου δίνει μια ψηφιακή ψευδοσυνάντηση;» Και, όσο κι αν ακούγεται ανάποδο, να θυμόμαστε ότι οι μικρές, πραγματικές αλληλεπιδράσεις, το να μιλήσεις με τον διπλανό, να πας στη σχολική αίθουσα και όχι στο Zoom, να καλέσεις κόσμο σπίτι είναι το αντίδοτο στην εποχή της ψηφιακής αυταρέσκειας.
Η «νέα εποχή των social media» δεν θα κριθεί από το αν το feed θα είναι πιο έξυπνο ή αν το AI-avatar μας θα κουνάει πιο ρεαλιστικά το κεφάλι. Θα κριθεί από το αν θα τολμήσουμε να πούμε: ναι, τα εργαλεία είναι εντυπωσιακά, αλλά η κοινωνικότητα είναι ανθρώπινη τέχνη. Και αυτή δεν την κάνεις με ΑΙ.
