Από την πρωτοποριακή ταινία μικρού μήκους του Georges Méliès «Ταξίδι στη Σελήνη» έως την επική ταινία «Dune» του Denis Villeneuve, υπάρχουν πολλές ταινίες που μπορούν να χαρακτηριστούν εξαιρετικά παραδείγματα επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, λίγες από αυτές διαμόρφωσαν στη παγκόσμια κουλτούρα το είδος της επιστημονικής φαντασίας.
Φρανκενστάιν
Έτος κυκλοφορίας: 1931, Σκηνοθέτης: James Vale
Όπως το μυθιστόρημα της Mary Shelley «Φρανκενστάιν, ή ο σύγχρονος Προμηθέας» (1818) θεωρείται το πρώτο αληθινό έργο επιστημονικής φαντασίας, τα στοιχεία της προσαρμογής του φαίνονται στις περισσότερες σύγχρονες ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Αυτά περιλαμβάνουν τον ακόμα διαδεδομένο αρχέτυπο του τρελού επιστήμονα, το πρώτο παράδειγμα δημιουργίας ενός «τεχνητού» ανθρώπου από μέρη νεκρών σωμάτων και την πρώτη ενσάρκωση της τεχνολογίας που ξεφεύγει από τον έλεγχο και στρέφεται εναντίον των δημιουργών της. Με κάθε νέο κύκλο τεχνολογικής προόδου, αυτές οι ιδέες αποκτούν και πάλι σημασία και παραμένουν στο επίκεντρο της επιστημονικής φαντασίας, εμπνέοντας τους δημιουργούς ταινιών και τηλεοπτικών σειρών. Το σύστημα υπολογιστών Skynet που αναπτύχθηκε από την Cyberdyne Systems κηρύσσει πόλεμο στην ανθρωπότητα στις ταινίες «Terminator», ενώ οι γενετικές τεχνολογίες στερούν από τους ανθρώπους το δικαίωμα να κάνουν ελεύθερες επιλογές στη δυστοπική ταινία «Gattaca», Mickey 17».
Star Wars
Έτος κυκλοφορίας: 1977, Σκηνοθέτης: Τζορτζ Λούκας
Αν και ο όρος «blockbuster» καθιερώθηκε στον κινηματογράφο μετά την κυκλοφορία του «Jaws» (1975), η πρώτη πραγματική επιστημονική φανταστική υπερπαραγωγή ήταν αναμφίβολα το «Star Wars» του Τζορτζ Λούκας. Η θριαμβευτική επιτυχία της ιστορίας ενός νεαρού αγρότη, του Λουκ Σκάιγουοκερ, ο οποίος ανακαλύπτει την καταγωγή του από τους Τζεντάι και πρέπει να αποκτήσει ισχυρές δυνάμεις για να σώσει μια πριγκίπισσα και να αντιμετωπίσει ένα σκληρό αυτοκρατορικό καθεστώς. Αυτό μετέτρεψε την επιστημονική φαντασία από ένα χόμπι για geeks σε ένα μοντέρνο είδος μαζικής κουλτούρας. Το «A New Hope» ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά ταλαντούχων σκηνοθετών. Αφού το είδε, ο Ρίντλεϊ Σκοτ άρχισε να αναζητά έργα επιστημονικής φαντασίας. Και ο μελλοντικός σκηνοθέτης του «Avatar», Τζέιμς Κάμερον, παραιτήθηκε από τη δουλειά του ως οδηγός και μπήκε στον κινηματογράφο επειδή ονειρευόταν να γυρίσει τα ίδια εκπληκτικά οπτικά εφέ με τον Λούκας. Το «Star Wars» άνοιξε επίσης ένα τεράστιο ρήγμα στο φράγμα της δυσπιστίας μεταξύ παραγωγών και κινηματογραφικών στούντιο. Η Paramount βρήκε επειγόντως τα χρήματα για να κάνει μια κινηματογραφική εκδοχή του «Star Trek», ο Dan O’Bannon πήρε το «πράσινο φως» για να αναπτύξει το σενάριο του «Alien», και οι οπαδοί των κόμικς είδαν την πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του «Superman».
Για να πραγματοποιήσει τις θεαματικές διαστημικές μάχες, ο Lucas οργάνωσε ένα στούντιο ειδικών εφέ με το όνομα Industrial Light & Magic (ILM), το οποίο για πολλά χρόνια έγινε ο παγκόσμιος ηγέτης στη δημιουργία γραφικών υπολογιστών. Ο Terminator T-1000, οι δεινόσαυροι από το «Jurassic Park», οι μεγάλης κλίμακας μάχες των «Pirates of the Caribbean» — όλα αυτά δεν θα ήταν δυνατά χωρίς τις προσπάθειες της ILM.
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το «Star Wars» δημιούργησε ένα ολόκληρο σύμπαν και διαμόρφωσε τη σύγχρονη μυθολογία, συνδυάζοντας επιδέξια το σινεμά σαμουράι του Ακίρα Κουροσάβα και τις ταινίες για τους πιλότους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο πολύχρωμο μωσαϊκό της μεταμοντέρνας αφήγησής του. Τα κόμικς για τις διαστημικές περιπέτειες του Flash Gordon, τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του κόσμου του «Dune» του Frank Herbert και η μονομυθική δομή που εξερεύνησε ο Joseph Campbell έχουν από τότε αποτελέσει τη βάση σχεδόν κάθε επιστημονικής φαντασίας επιτυχίας, από το «The Matrix» έως το «Avatar» και το «Harry Potter».
Alien
Έτος κυκλοφορίας: 1979, Σκηνοθέτης: Ridley Scott
Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του «A New Hope», το κοινό συγκλονίστηκε από την τρομακτική συνάντηση μεταξύ του πληρώματος του διαστημικού ρυμουλκού «Nostromo» και ενός ξενόμορφου πλάσματος στην ταινία επιστημονικής φαντασίας «Alien» του Ridley Scott. Η ταινία άλλαξε για πάντα την επιστημονική φαντασία, αντιπαραθέτοντας τους φωτεινούς κόσμους και τις ηρωικές πράξεις των εξιδανικευμένων ηρώων του «Star Wars» με μια πιο σκοτεινή και ρεαλιστική άποψη για το διάστημα. Αντί για ολοκαίνουργια σκάφη, το κοινό είδε ένα βρώμικο και φθαρμένο «Nostromo». Οι ρομαντικοί ήρωες με τις λαμπερές διαστημικές στολές αντικαταστάθηκαν από απλούς εργάτες με τις δικές τους αδυναμίες και απολύτως κατανοητά κίνητρα. Παρά την απαγόρευση του καπνίσματος στην εργασία, δεν είχαν ποτέ σκοπό να σώσουν το γαλαξία και το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να βγάλουν λεφτά και να γυρίσουν σπίτι τους.
Η ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ άνοιξε τον δρόμο για την οικονομική επιτυχία του υποείδους των ταινιών τρόμου με θέμα το διάστημα. Πρώτον, συνδύασε επιδέξια τους φόβους του περιορισμένου χώρου του σκάφους, το αμείλικτο κρύο του διαστήματος και τα εξωγήινα τέρατα από τα οποία δεν υπάρχει κανένας τρόπος διαφυγής. Δεύτερον, τους ενίσχυσε με την τεχνοφοβία, η οποία εκδηλώνεται μέσω ανδροειδών που εξωτερικά είναι αδύνατο να διακριθούν από τους ανθρώπους, αλλά στερούνται ανθρωπιάς.
Σήμερα, το «Alien» συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής. Οι οπαδοί της επιστημονικής φαντασίας διαφωνούν για τις λεπτομέρειες του σύμπαντός του, κυκλοφορούν νέες ταινίες, κόμικς και παιχνίδια, ενώ η επιτυχία της τελευταίας ταινίας της σειράς «Stranger: Romulus» (2024) αποδεικνύει ότι εξακολουθεί να είναι δημοφιλής και να αγγίζει μια νέα γενιά θεατών. Σας υπενθυμίζουμε επίσης ότι το καλοκαίρι θα έχουμε την πρεμιέρα της σειράς «Alien: Earth», στην οποία όχι μόνο οι αστροναύτες, αλλά και όλοι οι κάτοικοι της Γης θα πρέπει να αντιμετωπίσουν λατρευτικά τέρατα με οξύ αντί για αίμα.
Blade Runner
Έτος κυκλοφορίας: 1982, Σκηνοθέτης: Ridley Scott
Σε αντίθεση με άλλες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας που κοιτάζουν το μέλλον με ελπίδα, το «Blade Runner» προσφέρει μια απαισιόδοξη εικόνα του μέλλοντος και ήταν η πρώτη ταινία του Χόλιγουντ που υιοθέτησε την έννοια του cyberpunk στην μαζική κουλτούρα. Μετά την κυκλοφορία του, η ταινία απέτυχε στα ταμεία, αλλά τελικά έγινε επιτυχία στην πατρίδα της, αποκτώντας καθεστώς cult και εμπνέοντας πολλούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας.
Ο σκηνοθέτης του «Hellboy», Guillermo del Toro, θυμάται ότι μετά την προβολή του «Blade Runner» είδε τον κόσμο με νέα μάτια. Και ο συγγραφέας του μυθιστορήματος «Neuromancer» (που κυκλοφόρησε το 1984), William Gibson, δήλωσε ότι η ατμόσφαιρα της ταινίας έγινε για αυτόν ένας πραγματικός κανόνας του cyberpunk. Με την πάροδο των δεκαετιών, ο συναρπαστικός τεχνο-νουάρ στυλ του Σκοτ έχει επηρεάσει το όραμα του μέλλοντος μιας νέας γενιάς κινηματογραφιστών. Οι αντηχήσεις του είναι ορατές σε ταινίες και σειρές όπως «The Matrix», «Cowboy Bebop», «Akira», «The Fifth Element» και το πρωτότυπο «Ghost in the Shell».
Επιστροφή στο Μέλλον
Έτος κυκλοφορίας: 1985, Σκηνοθέτης: Ρόμπερτ Ζεμέκις
Η ιστορία ενός συνηθισμένου Αμερικανού εφήβου, του Μάρτι ΜακΦλάι, που κατά λάθος μεταφέρεται από το 1985 στο 1955, ανανέωσε τις ταινίες με θέμα το ταξίδι στο χρόνο, συνδυάζοντάς τις με την εφηβική κωμωδία. Στη συνέχεια, αυτή η καλλιτεχνική επιλογή απέδωσε πολλά, χαρίζοντας στην ταινία καθεστώς cult και μια σειρά από συνέχειες και απομιμήσεις σε τηλεοπτικές σειρές, παιχνίδια, θεματικά πάρκα και κόμικς. Παρεμπιπτόντως, μεγάλος θαυμαστής της σειράς «Επιστροφή στο Μέλλον» ήταν ο 40ος Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν, ο οποίος χρησιμοποίησε τη φράση του Δρ. Έμετ Μπράουν, με το παρατσούκλι «Ντοκ», στην ομιλία του το 1986: «Δρόμοι; Δεν τους χρειαζόμαστε εκεί που πάμε».
Terminator 2: Ημέρα της Κρίσης
Έτος κυκλοφορίας: 1991, Σκηνοθέτης: Τζέιμς Κάμερον
Το «Terminator 2» ήταν η πρώτη μεγάλη ταινία που χρησιμοποίησε γραφικά υπολογιστή (CGI) για να δημιουργήσει έναν ρεαλιστικό χαρακτήρα — το ρομπότ T-1000, το οποίο είναι κατασκευασμένο από «υγρό μέταλλο» και μπορεί να αλλάζει σχήμα κατά βούληση. Αυτή η τεχνολογική καινοτομία προανήγγειλε τους CGI δεινόσαυρους του «Jurassic Park» (1993) και έθεσε τα πρότυπα για το «The Matrix» (1999) και το «Avatar» (2009). Η ταινία του Κάμερον έθεσε νέα πρότυπα για την ποιότητα των ταινιών επιστημονικής φαντασίας, διαμόρφωσε το κλισέ του είδους της εξέγερσης των μηχανών, έγινε viral με χιλιάδες memes και έθεσε σύνθετα φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης. Εξερεύνησε επίσης τη δυνατότητα αλλαγής του μέλλοντος και τον ανθρωπισμό που μας επιτρέπει να παραμείνουμε άνθρωποι στην εποχή της άψυχης τεχνολογίας.
The Matrix
Έτος κυκλοφορίας: 1999, Σκηνοθεσία: Λάνα και Λίλι Γουατσόφσκι
Η κυκλοφορία του «Matrix» ήταν ένα ορόσημο στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας και έδωσε νέα πνοή στο cyberpunk, αναβιώνοντάς το στον 21ο αιώνα με μια ισχυρή αφήγηση: πώς είναι πραγματικά ο κόσμος γύρω μας. Eίναι αντικειμενική πραγματικότητα ή μια αριστοτεχνική προσομοίωση που δημιουργήθηκε από μια πιο προηγμένη πολιτισμική μορφή; Και αν ισχύει το δεύτερο, είναι δυνατόν να το ξεπεράσουμε; Η ταινία επιστημονικής φαντασίας του δίδυμου Wachowski συνδυάζει την τεχνο-αποκάλυψη, την εικονική πραγματικότητα και τη δύναμη των μηχανών πάνω στην ανθρωπότητα με τη φιλοσοφία και μας παρουσιάζει μια δύσκολη επιλογή μεταξύ της γαλήνιας άγνοιας («μπλε χάπι») και της οδυνηρής αλήθειας («κόκκινο χάπι»), που μας βγάζει από την άνετη ζωή μας και μας ρίχνει σε μια δυστοπική ερημιά γεμάτη φρίκη.
Αξίζει να αναφερθούν οι τελευταίες οπτικές τεχνικές της ταινίας, όπως το «bullet-time». Αυτό το εφέ έκανε την μάχη του Νίο με τους Πράκτορες, όπου χειρίζεται το χρόνο και το χώρο για να αποφύγει μια βροχή από σφαίρες, αξέχαστη και παραμένει μια από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών. Λεγεώνες μιμητών προσπαθούν να αναδημιουργήσουν μια παρόμοια σκηνή, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο. Σε τελική ανάλυση, το να αποφεύγεις σφαίρες όπως ο Νίο απαιτεί το συντονισμένο έργο περισσότερων από εκατό στατικών καμερών που περιβάλλουν το θέμα από όλες τις πλευρές.
